بخش هایی از کتاب استرس؛ عوامل و راهکارهای مقابله – با تاکید بر استرس مدیران و کارکنان بانک

بخش هایی از کتاب استرس

در این صفحه بخش هایی از کتاب را به صورت کوتاه و مختصر به صورت هفتگی منتشر خواهیم کرد. شما می توانید نظرات و پیشنهادات خود در خصوص کتاب فوق را از طریق لینک زیر ثبت نموده و ما را در تکمیل و ویرایش آن یاری نمایید.

بخش اول – مقدمه

استرس یک واقعیت انکار ناپذیر در زندگی کنونی است و گریز از آن امکان پذیر نیست. ضرورتی ندارد که استرس به تمامی از زندگی حذف شود. چرا که زندگی بدون استرس چنان ساکن و راکد خواهد شد که جز تنبلی و کودنی ذهنی نمی انجامد. اما از سوی دیگر افزایش استرس نیز نظام سیستم تعادل بدن را بر هم می ریزد و کارایی مطلوب را دچار اختلال می کند.

از اینرو مدیریت استرس تنها راه مقابله با استرس است. اکنون این موضوع به شدت مورد توجه صاحبنظران بوده و کنفرانس های متعددی را در جهان به خود اختصاص داده است.

در این کتاب هدف بر آن است که به‌ صورت ساده و روان به مراحل مختلف استرس پرداخته شود. تعریف استرس تا انواع استرس، اثرات استرس، عوامل استرس آفرین، علائم استرس و اضطراب، راه‌های مقابله با استرس و آموزش‌های لازم برای جلوگیری از مواجه شدن با استرس مزمن از جمله این موارد است. در بخش آخر نوشتار تاکید بیشتری بر مسایل استرس در سطح ملی، آن هم با تمرکز تنها بر مسایل بانکی خواهد شد. ( بخش هایی از کتاب استرس ۹۹/۱۲/۲)

تعریف استرس

تعاریف متعددی در ارتباط با استرس از سوی صاحب‌نظران و متخصصان علم روان‌شناسی و افعال‌شناسی تعاریف متعددی ارائه گردیده است که ازجمله آن به مواردی به شرح ذیل اشاره می‌نماییم.

۱- استرس احساسی است که شخص فکر می‌کند کنترل امور از دستش خارج شده است.

۲- استرس عکس‌العمل نامعین انسان است در مقابل فشارها

۳- عدم توانایی بین فشارهای وارده و توانایی‌های خود برای مقابله با آن را استرس گویند.

۴- استرس شرایط یا احساس است که در آن، فرد از لحاظ ادراکی بر این باور است که مجموع خواسته‌ها و انتظاراتی که وجود دارد فراتر از امکانات و منابع و توانمندی‌هایی است که در اختیار دارد.

۵- استرس واکنش فیزیولوژیکی بدن است که در مقابل هر تغییر، تهدید و فشار بیرونی یا درونی، تعادل روانی را بر هم می‌زند. ( بخش هایی از کتاب استرس ۹۹/۱۲/۱۸)

تفاوت استرس و اضطراب

در علم روانشناسی، اضطراب مرحله پیشرفته استرس مزمن است. اضطراب هنگامی در فرد بروز میکند که شرایط استرس زا در زندگی او بیش از حد طولانی شود یا به طور مکرر رخ دهد.

تقسیم بندی استرس از منظر ناشران آن:

استرس ناخوشایند (Eustress)
استرس ناخوشایند (Distress)

معمولا زمانیکه درخصوص استرس صحبت می شود، منظور استرس ناخوشایند است. اما همه افراد بعضی اوقات استرس های خوشایند را نیز تجربه کرده اند. برای مثال: هنگام گرفتن ترفیع، گرفتن پاداش، تولد فرزند، دیدن دوست قدیمی، در انتظار ماندن رسیدن عزیزی از سفرو …

تقسیم بندی انواع استرس

۱- استرس زمانی؛ زمانی که فرد با کمبود زمان مواجه می شود. این مدل از استرس معمولا کوتاه مدت هستند.

۲- استرس آینده؛ مواجهه با این استرس زمانی رخ می دهد که فرد می خواهد کاری را در آینده انجام دهد و بابت اتفاقات بد احتمالی نگران است که مبادا همه چیز آنطور که فکر می کند پیش نرود.

۳- استرس مواجهه؛ استرس مواجهه یا استرس روبرو شدن مربوط به زمانی است که فرد دچار ترس و اضطراب مواجهه شدن با فردی خاص می گردد. این فرد خاص می تواند فردی محبوب یا غیرمحبوب باشد.

۴- استرس متعادل؛ استرس کم در موثرتر ظاهر شدن افراد نقش مهمی دارد. پدیده تحت فشار بودن، فواید بسیار زیادی برای ایجاد خلاقیت فراهم می نماید که می توان آن را استرس طبیعی هم نامگذاری کرد.

۵- استرس هراس؛ احساس تنگی و فشردگی در قفسه سینه، تپش شدید قلب، عرق کردن، لرزش، گیجی و احساس از دست دادن تعادل، از علائم استرس هراس است.

۶- استرس موقعیتی؛ از دست دادن مسئولیت یا قرار گرفتن در موقعیتی که فرد انتظارش را ندارد. مثلا وقتی که فردی در ترافیک گرفتار می شود و تصمیمی نمی تواند بگیرد.

۷- اضطراب ساده یا اختصاصی؛ ترس های خاص یا اضطراب ساده شایع ترین پدیده ای است که طی آن افراد از روبرو شدن با بعضی از موقعیت ها با اشیاء اجتناب می کنند مانند بعض از حیوانات (سوسک، موش، مارمولک و عنکبوت)، خون، ارتفاع، دریا و …

امروزه به نظر می رسد که استرس در زندگی شخصی و استرس شغلی از جمله عوامل مهمی می باشند که حرکت انسان ها به سمت مرگ را به صورت نامحسوسی شتاب می دهند. ( بخش هایی از کتاب استرس ۱۴۰۰/۲/۱۳)

اثرات استرس

به انزوا کشاندن فرد
بروز خشم و عصبانیت در فرد
کاهش عملکرد فرد
به جا گذاشتن اثرات منفی بر روی حافظه فرد
تحلیل رفتگی فرد

نکات مهم در خصوص اثرات استرس

۱- استرس باعث به انزوا کشاندن فرد خواهد شد.

۲- استرس باعث خشم و عصبانیت فرد و بروز پرخاشگری در فرد می شود.

۳- استرس باعث کاهش عملکرد فرد در محیط کار و زندگی می شود.

۴- استرس روی حافظه انسان اثر منفی می گذارد.

۵- استرس اعتماد به نفس فرد را کاهش می دهد.

در بسیاری از موارد واژه استرس اشتباه به کار برده می شود. هانس سلی (سلیه) (Hans Selye) دانشمند بزرگ این حوزه درباره استرس می گوید: هر بار تجربه استرس، زخمی ماندگار از خود به جای می گذارد. پیرتر شدن هزینه ای است که ارگانیسم ها بعد از هر بار تحمل استرس برای زنده ماندن پرداخت می کنند.

هانس سلی معتقد است استرس لزوما چیز بدی نیست، بستگی دارد فرد چگونه دچار آن شود.

استرسی که ناشی از کار خلاقانه و چالش برانگیز باشد مفید است.
استرس ناشی از ناتوانی، احساسی حقارت آور است.

سوال مهم: چه میزان استرس برای زندگی سالم و طبیعی ضروری است؟

۱- استرس مفید بستگی به میزان تحمل افراد دارد.

۲- عامل استرس آفرین در انسان ها یکسان نیست. یعنی ممکن است عامل یا موقعیتی برای شخصی خوشایند و برای دیگری ناخوشایند باشد. ( بخش هایی از کتاب استرس ۱۴۰۰/۲/۱۸)

رابطه شخصیت انسان و استرس

بین شخصیت انسان و استرس رابطه معنی داری وجود دارد.

شخصیت نوع اول (بیشتر دچار استرس می شوند)

افرادی سختکوش، بی‌حوصله، اهل روابط دوستی، بسیار زودرنج و بلندپرواز که باعجله صحبت می کنند و در هنگام بیکاری بی قرارند. غذا را سریع می خورند؛ اغلب سعی می کنند چند کار را با هم انجام دهند و همواره با کمبود وقت مواجه می شوند.

شخصیت نوع دوم (کمتردچار استرس می شوند)

صبور و با برنامه هستند و به هیچ وجه عجله نمی کنند. آرام صحبت می کنند؛ آرام غذا می خورند. با دیگران همکاری می کنند و به آنچه دارند راضی اند.

امام علی علیه السلام درباره شکل گیری شخصیت می فرمایند:

مراقب افکار خود باشید که تبدیل به گفتار می شود.
مراقب گفتار خود باشید که تبدیل به رفتار می شود.
مراقب رفتار خود باشید که تبدیل به عادت می شود.
مراقب عادت خود باشید که تبدیل به شخصیت می شود.
مراقب شخصیت خود باشید که تبدیل به سرنوشت می شود.

( بخش هایی از کتاب استرس ۱۴۰۰/۲/۲۵)

هزینه های استرس

گزارش سازمان بهداشتی جهانی (WHO) نشان می دهد بیماری های روانی و اختلالات مرتبط با استرس دومین عامل ناتوانی در افراد است.

تحقیقات در زمینه استرس شغلی نشان داده است ارتباط مستقیم میان استرس و عملکرد کارکنان وجود دارد.

استرس متعادل یا استرس مفید، دقت در عملکرد را به همراه دارد؛ استرس مزمن عملکرد را کاهش می دهد و با اهداف سازمان مغایر است.

هزینه های استرس در آمریکا به دلیل غیبت های مکرر شغلی و کاهش بازدهی سالانه حدود ۱۵۰ میلیارد دلار است.

هزینه های استرس در کانادا سالانه حدود ۳۳ میلیارد دلار است و ۶۶ درصد از مردم این کشور تاکید دارند که استرس شغلی یکی از مهمترین مشکلات آنهاست.

هزینه های استرس در بین کشورهای اروپایی به جز آلمان و یونان روند رو به رشد داشته و به میزان سالانه ۴۰ میلیارد یورو رسیده است.

در کشورهای در حال توسعه نیز ۳۰ درصد نیروی کار از خطرات روانی در محیط کار رنج می برند و این آمار در ایران سه و نیم درصد تولید ناخالص کشور است.

بنابراین انتظار این است که دولت ها هم همراه با ملت ها به فکر راه چاره باشند. اولین قدم برای به حداقل رساندن هزینه های استرس در سازمان دانستن تاثیرات وجود استرس بر کارکنان است. ( بخش هایی از کتاب استرس ۱۴۰۰/۳/۱)

علائم استرس و اضطراب

افراد حداقل یک بار در زندگی خود علائم استرس و اضطراب را تجربه کرده اند. شناخت این علائم کمک می کند فرد نسبت به وجود استرس آگاه گردد و بذاند این علائم طبیعی نیست و باید به دنبال راهکار رفع آن باشد. دسته بندی علائم استرس به صورت زیر است:

۱- علائم روانی

احساس خستگی
احساس ناکامی و ناامیدی
تغییر اشتها
انزوا
دشواری تمرکز

۲- علائم رفتاری

پرخاشگری
ناآرامی
اختلال در خواب
غیبت از کار
احساس بیقراری

۳- علائم اجتماعی

پایین آمدن بازده کاری
ناتوانی در برقراری ارتباط
ترس از خجالت زدگییا تحقیر در برابر دیگران

۴- علائم واکنش جسمی

تپش قلب
احساس در در قفسه سینه
فشار خون بالا
مشکلات تنفسی
سوزش معده
سرگیجه
گرفتگی عضلات

( بخش هایی از کتاب استرس ۱۴۰۰/۳/۸)

بخش دوم: عوامل استرس زا
فصل اول: عوامل استرس زای فردی

عوامل استرس آفرین به صورت رفتاری، عاطفی، روانی، ذهنی و نهایتا جسمی خود را نشان می دهد.

به طور کلی عوامل استرس زا را می توان به شکل زیر دسته بندی کرد:

عوامل استرس آفرین فردی
عوامل استرس آفرین رویدادهای زندگی
عوامل استرس آفرین شغلی و سازمانی

عوامل استرس آفرین فردی

برخی از دانشمندان معتقدند سن، جنسیت، سلامت، ورزش، نوع غذاهای مصرفی، گروه خونی، عوامل ژنتیکی، نگرش فکری، عوامل محیطی، کم خوابی و … با میزان استرس مرتبط است.

رابطه بین سن و استرس

افراد سالخورده و میانسال و کودکان در سنین خاص با توجه به عدم توانایی جسمی، با نگرانی هایی روبرو هستند و به تبع آن بیشتر در معرض استرس هستند.

رابطه بین جنسیت و استرس

با عنایت به لطافت روحی و روانی و فیزیولوژی بدن انسان، معمولا خانم ها نسبت به آقایان بیشتر در معرض استرس هستند.

رابطه بیماری با استرس

ضعف جسمانی به دلیل بیماری، استرس را تشدید می کند.

رابطه ورزش با استرس

ورزش و تحرک جسمانی استرس را کاهش می دهد.

رابطه متقابل میان تغذیه و استرس و بالعکس

کمبود اسید آمینه، منیزیم، ویتامین B12 باعث تسریع در ایجاد استرس می شود.

رابطه گروه های خونی و استرس

دانشمندان دریافتند که استرس با گروه خونی افراد رابطه مستقیم دارد. جزئیات رابطه هر گروه خونی با استرس را در کتاب مطالعه نمایید.

رابطه عوامل ژنتیکی نسبت به استر

احتمال اضطراب در فرزندان افراد مضطرب بالاست. البته الگو قراردادن رفتار پدر و مادر و تکرار آن هم نقش زیادی در اضطراب فرزندان دارد.

رابطه نگرش فکری با استرس

اینکه چیزی استرس زا هست یا نه تا حدودی به نحوه تفکر و نگرش افراد درباره آن موضوع بستگی دارد. مغز هدایت کننده تفکر است و خود می تواند منبع به وجود آوردنده استرس باشد. در واقع زمانی که به موقعیت اضطراب فکر می کنیم، اضطراب به صورت تصاعدی بالا می رود.

رابطه کم خوابی و استرس

در سال های حدود ۱۹۴۲ متوسط ساعت خواب ۸ ساعت بود اما این میزان اکنون به ۶٫۸ ساعت رسیده است. درحالیکه متوسط خواب ایده ال ۷-۹ ساعت است.

کمتر از ۶ ساعت خواب موجب اختلال روانی و کاهش روحیه و افسردگی فرد می شود. همچنین بر اثر بی خواب کورتیزول یا همان هورمون استرس، پوست را تیره و دارای چین و چروک می کند و پیری زودرس را فراهم می کند.

رابطه عوامل محیطی با استرس

اگر شخص محیط اطراف خود را بیش از حد فشارزا تلقی کند و توانایی مواجهه با موقعیت های دشوار را نداشته باشد، دچار استرس می شود.

( بخش هایی از کتاب استرس ۱۴۰۰/۳/۱۵)

استرس دست دوم

زمانی که فرد خودش استرس ندارد اما اطرافیان او دچار استرس هستند احتمالا او نیز دچار استرس خواهد شد. زیرا بدن به طور طبیعی تقلید می کند. به عنوان مثال خمیازه شما موجب خمیازه افراد اطرافت می شود. در استرس دست دوم فرد با احساسات منفی سایر افراد که اطرافش هستند دچار تشدید استرس می شود.

بنابراین پدر یا مادری که از محل کار به خانه وارد می شوند نباید استرس محل کار را با خود به خانه بیاورند. چرا که خانه محل آرامش است و استرس های خانه هم عموما از بیرون نشات می گیرد.

فرد باید استرس دست دوم و استرس معمولی را شناسایی کند تا بتواند از اطرافیانی که به او استرس می دهند فاصله بگیرد. ( بخش هایی از کتاب استرس ۱۴۰۰/۳/۲۲)

بخش دوم
فصل دوم: استرس در خانواده و جامعه

عوامل استرس آفرین در رویدادهای زندگی

در عوامل استرس آفرین ناشی از رویدادهای زندگی برخلاف عوامل استرس آفرین فردی، فرد یا عامل دیگری نیز نقش آفرینی می کند. عوامل استرس زای ناشی از رویدادهای زندگی می تواند درونی یا بیرونی باشد. طلاق، روابط زناشویی، فشارهای تحصیلی، محاسبات مالی، مشکلات قانونی، تغییر محیط زندگی و محل تحصیل، محل کار، ناساطگاری فرزند و تغییر نوع غذا از جمله این رویدادهای استرس آفرین است.

رابطه استرس و طلاق

اگر چه طلاق به معنای جدایی است اما اثر استرسی آن پابرجا است.

رابطه استرس و زناشویی

رابطه زناشویی می تواند طوری پیش برود که زن یا مرد دچار استرس شود. ( بخش هایی از کتاب استرس ۱۴۰۰/۳/۲۹)

رابطه استرس و فشارهای تحصیلی

رشته تحصیلی، مقطع تحصیلی، تحصیلات پدر، تحصیلات مادر، مکان تحصیلی، نام دانشگاه، رفتار اساتید و … موجب استرس های گوناگون می شود.

رابطه استرس و محاسبات مالی

معمولا افرادی که با خرید چند سهم در بورس اوراق بهادار در حال محاسبات سود و زیان هستند، دچار استرس می شوند.

رابطه استرس با تغییر محیط زندگی و محل تحصیل

یکی از بزرگترین منابع استرس تغییر است.

استرس زا ترین تغییر زمانی است که فرد چیزی یا کسی که برایش اهمیت زیادی دارد را از دست بدهد.البته این موارد تا حد زیادی بستگی به نگرش افراد دارد.

رابطه استرس با ناسازگاری فرزند

ناسازگاری ازدواجی والدین با ناسازگاری فرزندانشان در سال های آتی مرتبط است. روانشناسان معتقدند میزان استرس والدین در طول سه سال اول زندگی کودک موجب شکل گیری رابطه منفی و ناایمن با فرزندان می شود. ( بخش هایی از کتاب استرس ۱۴۰۰/۴/۵)

بخش دوم
فصل سوم: استرس و سازمان

عوامل استرس آفرین شغلی و سازمانی

عوامل استرس آفرین سازمانی مستقیما به نوع شغل آن سازمان و محیط کار و عوامل اجرایی آن بستگی دارد. عوامل استرس آفرینی سازمان ها و مشاغل آن ها با هم متفاوتند و بعضا حتی قابل مقایسه نیستند.

برخی از مشاغل مانند برج مراقبت پرواز، کنترل تردد قطار، آتش نشانی، پزشکی و مدیریت، راننده آمبولانس و مسائل مالی و بانکی استرس آفرینی خاصی به همراه دارند.

مشاغلی هم وجود دارد که انتظارات بالایی از آنها مدنظر است و استرس آفرینی را بالا می برد مانند: مربی فوتبال، والیبال، کنکور و …

عوامل استرس آفرین سازمانی

حجم بیش از اندازه کار
شرایط محیط کار
بی احترامی همکار
عدم حمایت مافوق
محرومیت از حق انتخاب شغل
مهلت ناکافی برای انجام کار
عدم عدالت در سازمان
کمبود اطلاعات مربوط به شغل
آلودگی صوتی محیط کار
درجه حرارت و برودت محیط کار
ترس از بیکار شدن
ماموریت های سازمانی مکرر
تغییر شغلی
فرم برگ ارزشیابی
قرارداد موقت کار
شلوغی و ازدحام جمعیت محیط کار
بیماری های متفاوت و خاص

( بخش هایی از کتاب استرس ۱۴۰۰/۴/۱۲)

عوامل استرس آفرین فراسازمانی

علاوه بر عوامل استرس آفرین سازمانی، برخی از عوامل فراسازمانی وجود دارد که سایه آن بر عوامل استرس آفرین سازمانی، فردی و رویدادهای زندگی سنگینی می کند.

عوامل اقتصادی

مردم کشورهای فقیر نسبت به مردم کشورهای ثروتمند به طور متوسط یک و نیم الی دو برابر بیشتر از افسردگی رنج می برند. سطح درآمد در موقعیت اقتصادی و اجتماعی فرد با هورمون استرس (کورتیزول) در ارتباط است.

عوامل سیاسی

ناپایدار بودن وضع سیاسی کشور و تغییرات آن بر اساس انتخابات که منجر به تغییرات حاکمیتی خواهد شد و یا نانشخص بودن مشارکت فرد در تعیین سرنوشت خود در انتخابات های کشوری و منطقه ای، باعث ایجاد فشار و استرس می شود.

عوامل تکنولوژی

استفاده بیش از حد از تکنولوژی باعث بروز مشکلاتی همچون پایین آمدن سطح دقت و تمرکز افراد و افزایش استرس و اضطراب افراد مخصوصا کودکان می شود.

رابطه عوامل استرس با مذهب

فراوانی توجه به مذهب و اعتقاد پس از مرگ به طور معکوس با احساسات اضطرابی ارتباط دارد و با احساسات آرامشی نیز رابطه مثبت دارد. خانواده هایی که دارای سبک زندگی مذهبی هستند نسبت به خانواده های سست‌مذهب بیشتر می توانند از بیماری های روانی پیشگیری کنند. با توجه به نظریه بهداشت جهانی (WHO) اقدامات لازم می بایست برای ارتقاء سلامتی به تمام جوانب فردی، جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی در جامعه توجه شود.

اسکاپ بک روانشناس درباره بیماران روان رنجور و روان پریش خود می گوید: آنها یا از معنویت بی بهره بودند و یا به اندازه کافی به رشد معنوی نرسیده بودند.

بخش سوم: راهکارهای مقابله با استرس
فصل اول: راهکارهای فردی

ابتدا باید عوامل ایجاد استرس را شناسایی نمود.

الف) عوامل فیزیولوژی: جسمانی، اعصاب، هوش، استعدادهای ذاتی

ب) عوامل گروهی: خانواده، مدرسه، محیط اجتماعی

ج) عوامل فرهنگی: آداب، رسوم، ملیت، مذهب، جهان بینی

اگر از مشکلات، غم دیروز و اضطراب فردا را برداریم مشکل امروز به راحتی قابل حل خواهد بود.

راهکارهای فردی

۱- فرد سعی می کند با انجام دادن عملی به حذف یا کاهش استرس بپردازد.

۲- فرد تلاشی برای برای برطرف کردن استرس انجام نمی دهد بلکه سعی میکند با آرام نمودن خود از شدت فشار بکاهد.

۳- فرد روش های مقابله ناسازگار را انتخاب می کند مانند خودکشی، فحشا، پناه بردن به خرافی و …

شخصی به بودا گفت: من خوشبختی می خواهم.
بودا پاسخ داد: (من) را حذف کن، که حکایت از نفس دارد. 
سپس (می خواهم) را حذف کن که حکایت از میل و خواسته دارد.
اکنون آنچه باقی می ماند خوشبختی است.

عوامل فردی که می توانند به کاهش استرس فردی کمک کنند:

۱- ورزش: فعالیت بدنی و ورزش موجب ترشح آندروفین (هورمون مربوط به خوشحالی) می شود که استرس را رفع یا کم اثر می کند.

۲- تماشای طبیعت: یکی از جدیدترین و کارامدترین متدهای امروزی بهبود بیمار استفاده از روش های طبیعت درمانی است.

۳- ممانعت از ورودی های منفی به مغز: (آزمایش شیشه و پرتقال را در صفحه ۴۷ کتاب بخوانید تا به تاثیر کلمات و جملات منفی ایمان بیاورید.)

۴- مصرف کمتر کافئین: کافئین باعث بالا رفتن فشار خون می شود و هورمون استرس زای آدرنالین را ترشح میکند.

سقراط می گوید: بگذارید غذای شما داروی شما و داروی شما غذایتان باشد.

غذاهای مفید برای رفع استرس: شکلات تلخ، لیمو، سیب، گردو، انواع توت ها، قارچ، عسل، گوجه فرنگی، غذاهای خانگی، موز، سبزیجات، آجیل، حبوبات، ماهی، گوشت قرمز، محصولات لبنی، مرکبات، فلفل، کیوی، کلم بروکلی و آواکادو

غذاهایی که استرس را تشدید می کند: غذاهای سریع (fast foot)، چای، قهوه، شکر، نوشابه کولا و کلیه غذاهای کافئین دار، نیکوتین، غذاهای سرخ شده، چیپس، سیب زمینی سرخ شده و مواد غذایی کنسرو شده.

افزایش سطح سروتونین در مغز: با مصرف مواد غذایی مانند پنیر، ماهی سالمون و گوشت بوقلمون

۵- گوش دادن به موسیقی بی کلام و مدیتیشن: تجربه نشان داده است اگر در زمان گوش دادن به موسیقی چشمان خود را ببندید و به موقعیتی مانند ساحل دریا، درختان و طبیعت، رودخانه و آبشار فکر کنید تاثر آن در کاهش استرس دو چندان خواهد بود.

۶– داشتن روحیه بخشش

۷- نوشیدن آشامیدنی های مزتبط

۸- در آغوش کشیدن کسی که دوستش دارید

۹- پرت کردن حواس از موضوع استرس

۱۰- توکل به خداوند و سپردن همه چیز به دست او

راه های مقابله با استرس های ناشی از رویدادهای زندگی

فشارهای درونی ناشی از خانواده مانند کوشش برای اداره خانواده، نگرانی نسبت به فرزندان، احساس گناه از نرسیدن به فرزندان، نیازها و انتظارات اعضای خانواده، دوری از خانواده و جدایی بین آنها می تواند تبعات بیماری را به دنبال داشته باشد.

محققان می گویند داشتن یک حمایت احساسی از سوی کسی که او را دوست دارد به او کمک می کند تا درست با استرس کنار بیاید.

ازدواج موفق نیز می تواند افسردگی دو طرف را تا حد زیادی پایین بیاورد.

رابطه مالی (درآمد) خانواده و استرس رویدادهای زندگی

مشکلات مالی یکی از رایج ترین عوامل استرس آفرین است و معمولا علل اختلافات میان خانواده ها از این موضوع سرچشمه می گیرد. پس انداز می تواند نگرانی آتی زندگی را حتی به مقدار کم بی اثر کند.

بخش سوم
فصل دوم: راهکارهای سازمانی

روش های مقابله با استرس سازمانی (شغلی)

استرس، ویژهگی اصلی بسیاری از مشاغل است. به طوریکه هر شغلی هر چقدر هم که مناسب و دلخواه باشد باز هم می تواند واجد عناصر استرس زا در مقاطعی برای شاغل آن باشد.

روش های مقابله با استرس کارکنان

الف) تسلط بر موقعیت و شرایط محیطی

ب) تلقی مثبت از شغل و حرفه خود

ج) کاهش سطح توقع از همکاران و مسئولین

د) تغییر نگرش نسبت به عوامل استرس زا

ه) غلبه بر ابهام شغل و نقش شاغل

عواملی که بر استرس شغلی سازمان موثر است

۱– مقبولیت مدیران ارشد سازمان

وجود نظام شایسته سالاری در هر کشور باعث قوام، مقبولیت و مشروعیت آن خواهد شد.

۲- پرداخت به موقع حقوق و مزایای تعیین شده

جابجایی تاریخ پرداخت و مزایا به کارمندان استرس وارد می کند و اورا وادار میکند که افکار متعددی را در ذهن بپروراند.

۳- پرداخت پاداش متناسب و به موقع با فعالیت ها

تشویق عامل انگیزاننده قوی و موثر و نیروی محرکه سازمان است که در اختیار مدیران قرار دارد.

۴- در نظر گرفتن مرخصی های استحقاقی و استعلاجی در قانون

مرخصی استحقاقی جزء حقوق قانونی کارکنان است اما در برخی از سازمان ها، ادارت و شرکت ها درخواست مرخصی توسط کارمند، با دشواری موافقت می شود و این امر کارمند را با استرس مواجه می کند.

۵- ایجاد محیط مناسب کار

هنگامی که فرد به محیط کار جدید وارد می شود بیش از هر زمان دیگری آمادگی برای استرس دارد. آلودگی هوا و آلودگی های صوتی نیز جدای از برهم زدن تمرکز کارمند باعث استرس فرد می شود.

۶- بیمه خدمات و درمان

بیمه تکمیلی، بیمه حریق منزل، زلزله، سرقت، بیمه عمر، بیمه از کار افتادگی، بیمه مسئولیت و بیمه های مرتبط که همگی برای راحتی خیال کارمند تاثیر مثبت دارند، از جمله موارد کاهش استرس کارمندان محسوب می شود.

۷- تفویض مناسب اختیارات با مسئولیت

انتقال اختیارات، مسئولیت تفویض کننده را سلب نمی کند. تناسب بین اختیار و مسئولیت باید حفظ شود زیرا نمی توان کسی را مسئول نتایج عملی دانست که اختیارات کافی برای انجام آن نداشته باشد. تفویض اختیار اگر همراه با اقتدار انجام آن مسئولیت نباشد، استرس آفرین است.

۸– فرهنگ سازمانی و استرس کارکنان

هر سازمان یک فرهنگی دارد و فرهنگ مزبور باتوجه به میزان قدرتش می تواند در امر شکل دادن به نگرش و رفتار اعضای سازمان، اثرات به سزایی داشته باشد.

۹- رابطه سبک های مدیریتی با استرس

سبک های مدیریتی گوناکونی وجود دارد که هر کدام مزایا و معایب خود را دارد.

الف) سبک رهبری اقتدارگرایانه Autocratic Leadership

استفاده از این سبک در سازمان ها باعث تضعیف روحیه کارکنان می شود.

ب) سبک رهبری بروکراتیک Bureaucratic Leadership

این سبک برای سازماندهی موسسات اداری و خدماتی و سازمان های بزرگ مناسب است.

ج) سبک رهبری مشارکتی Participative Leadership

این سبک موثرترین سبک رهبری محسوب می شود چرا که اعضای تیم در تصمیم گیری مشارکت داده می شوند و ارتباط دو سویه مناسبی وجود دارد.

د) سبک رهبری تفویضی Delegative Leadership

در این سبک تمامی اختیارات به طور کامل به زیردستان واگذار می شود و رهبر دخالتی نمی کند.

ه) سبک رهبری کاریزماتیک Charismatic Leadership

این سبک رهبری در زمان بحران سازمان متجلی می شود و آینده را بهتر از وضع موجود متجلی می سازد.

۱۰- ایجاد مرکز مشاوره و راهنمایی خانوادگی کارکنان

۱۱- ایجاد اماکن رفاهی و ورزشی

۱۲- ایجاد درمانگاه در محیط کار

۱۳- ایجاد غذاخوری مناسب در محیط کار

۱۴- ایجاد مقررات و قوانین حاکم بر سازمان

۱۵- ایجاد محیط مناسب آموزشی امنیتی توسط حراست و بازرسی

۱۶- عدم جابجایی مکرر پرسنل

۱۷- تعادل اعزام ماموریت های اداری جهت رفع نگرانی دوری از خانواده

۱۸- فراهم نمودن آمادگی لازم برای زمان بازنشستگی

۱۹- کاهش تغییرات مکرر بخشنامه ها و دستورالعمل ها

۲۰- ئاگذاری متناسب مسئولیت با علائق کارکنان

۲۱- اجتناب از قراردادهای کارموقت

۲۲- رفتارهای مساوی جنسیت

۲۳- تهیه و تامین مناسب ابزار کار

۲۴- ایجاد زمینه ارتقاء شغلی با تعیین ضوابط مشخص

۲۵- فراهم نمودن زمینه های اعتمادی و دین پروری

اهمیت بکارگیری روش های مقابله با استرس در سازمان ها

فقدان کارکنان کلیدی به علت مشکلات ناشی از استرس، موجب کاهش منابع انسانی مفید می گردد و می تواند به طور جدی سازمان را دچار اختلال کند و هزینه های سنگین ناشی از ترک خدمت به دلیل بیماری، بازنشستگی زودرس و … به سازمان تحمیل نماید.

روش های ناسالم مقابله با استرس

برخی از روش ها ممکن است به طور مقطعی موجب کاهش استرس شود اما در بلندمدت موجب آسیب های بیشتر می شود. در ذیل به چند نمونه از این روش ها اشاره می گردد:

۱- سیگار کشیدن

۲- مصرف قرص های آرام بخش و خواب آور

۳- استفاده از مواد مخدر

۴- پرخوری و سرگرم شدن به آن

۵- کناره گیری از فعالیت های اجتماعی

۶- پرخاشگری و خشونت جسمی

۷- اجتناب و فرار از رویارویی با مشکلات

۸- قطع ارتباط با خانواده و دوستان

فرم مقیاس استرس شغلی

در صفحه ۷۷ کتاب پرسشنامه ای قرار دارد با عنوان فرم مقیاس استرس شغلی که هدف از تکمیل آن اندازه گیری و کنترل نیاز فرد در خصوص وظیفه واگذار شده است تا مدیران مطلع شوند چه حمایت ها و تشویق هایی در کاهش استرس شغلی واگذار شده به شاغل موثر بوده است.

میزان استرس	امتیاز
استرس کم	۲۴ تا ۵۹ امتیاز
استرس متوسط	۶۰ تا ۹۴ امتیاز
استرس زیاد	۹۵ تا ۱۲۰ امتیاز

پس از تکمیل پرسشنامه در صفحه ۷۷ کتاب، امتیاز خود را محاسبه و از طریق جدول فوق تحلیل نمایید.

بخش چهارم
عوامل استرس‌زا در فعالیت‌های بانکی

تعریف بانک

اینکه بانک و بانکداری چه هستند و چه کار می‌کنند از آن تعاریفی است که سهل و دشوار است؛ سهل به خاطر اینکه همه احساس می‌کنند بانک پول می دهد و پول می گیرد، دشوار از این جهت که بانک است.

البانک مع‌البانک و ما ادرائک مع البانک

بانک ها واسطه مالی بین سپرده گذاران و متقاضیان تسهیلات بوده و با استفاده از منابع خود و سپرده های مردم مبادرت به اعطای تسهیلات می کنند.

استرس شغلی در بانک ها

عوامل استرس آفرین شغلی متعددی در محیط بانک ها وجود دارد که می توانند به میزان فراوان دچار استرس و اضطراب می شوند.

استرس شغلی در بانک صرفا متوجه کارکنان شعب نبوده و برای همه کارکنان آزار دهنده است و هر چه به سطوح بالاتر مرتبط می شود – به خصوص اعضای هیات مدیره و مدیرعامل بانک – حساسیت شغلی ایجاب می کند دچار استرس شدیدتر شوند.

سیستم بانکی به دو بخش کلی صف و ستاد تقسیم می شود و وظایف اجرایی و نظارتی مستقیم بر افراد اجرا در خط مقدم را برعهده دارند.

صف: واحدهایی که به طور مستقیم در تامین اهداف سازمان نقش دارند.

ستاد: واحدهایی که به طور غیر مستقیم در تامین اهداف سازمان نقش آفرینی می کنند. وظیفه مشورتی، تخصصی و کمکی را تقبل ممی کنند.

عوامل استرس آفرین شغلی در بانک ها و راه های مقابله با آن

۱- ساعات زیاد کار

۲- حجم زیاد کار

۳- دستیابی به اهداف بالاتر (برتر) اهداف سپرده‌ای تعیین شده

۴- مواجه با اجرای بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های صادره از طریق ستاد

۵- گستردگی تکنولوژی و تغییرات مداوم آن‌ها

۶- مقابله با رقابت بانک‌های رقیب و نحوه جذب مشتری جدید

۷- تغییرات نرخ کاهش سود سپرده و اطلاع‌رسانی آن به سپرده‌گذار

۸- تغییرات ضوابط اعلامی تسهیلاتی در زمان‌های کوتاه

۹- تغییرات محل کار در شعب و جابجایی‌های دوره‌ای کارکنان

۱۰- اعلام محددیت پرداخت‌ها از سوی بانک مرکزی

۱۱- قطع سیستم رایانه‌ای در زمان اجرای کار و پاسخگویی به مشتریان

۱۲- مراقبت از دریافت اسکناس‌های جعلی

۱۳- مواجهه با مشتریان دردسرساز

۱۴- دیر رسیدن به محل کار با ترافیک‌های شهرهای بزرگ

۱۵- میزان بیمه صندوق و داشتن وجوه اضافی

۱۶- دستورات شفاهی از طریق ستاد که معمولاً مغایر بخشنامه‌هاست

۱۷- مواجهه با احتمال دستبرد سارقین

۱۸- عدم تهیه و تأمین ابزارهای کاری مورد نیاز شعبه

۱۹- حضور متواتر حراست- بازرسی و حسابرسی در شعب

۲۰- تشویش به صدا درآمدن آژیر شعبه در زمان تعطیل

۲۱- نگرانی اتمام اسکناس‌های خودپرداز در زمان تعطیلی شعبه

۲۲- عدم حمایت مسئولین مرتبط در مقابل اتفاقات بین مشتری و کارکنان شعبه

عوامل استرس آفرین مشترک بانک‌ها

۱- دستیابی به اهداف کلان بانک در رقابت بین بانکی

۲- مواجهه با سیاست‌های کلان اقتصادی سیاسی اجتماعی کشور

۳- به کارگیری تکنولوژی منسجم و یکپارچه بانک core banking

۴- پاسخگویی به صاحبان سهام در مجامع عمومی بانک‌ها

۵- نفوذ و هک شدن حساب‌های بانک توسط هکرها

۶- شناسایی و انتخاب مدیران سطوح مختلف بانک و اخذ تایید صلاحیت امنیتی

توضیحات موارد فوق از صفحه ۸۶ تا صفحه ۹۸ حاوی نکات دقیق و ارزشمندی است که نگارنده با توجه به سابقه نیم قرن حضور در سطوح مختلف بانکی، با هدف بهره مندی همکاران سیستم بانکی به رشته تحریر درآورده است.

برای کاهش استرس انتخاب مدیران، ضرورت دارد در مدیریت منابع انسانی بانک، یک واحد بانک اطلاعاتی که شامل مجموعه‌ای یکپارچه، جامع و هماهنگ از داده‌های اطلاعاتی مربوط به منابع انسانی شاغل در سازمان به‌صورت مکانیزه برای انتخاب، در اختیار مدیریت ارشد بانک قرار گیرد تا با انتخاب شایسته در کاهش استرس مدیریت ارشد و مدیریت میانی مؤثر واقع شود.

در انتها قابل ذکر است که معمولاً بخشی از استرس مدیریت ارشد به مدیریت میانی بانک به‌طور ناخودآگاه منتقل می‌شود که در نهایت سازمان را دچار استرس می‌کند.

پیشنهاد می‌شود برای کاهش استرس ضرورت برگزاری کلاس‌های آموزشی با عناوین تعریف استرس، انواع استرس، اثرات استرس، عوامل استرس آفرین و راه‌های مقابله با آن برگزار گردد.